De Nacht van de Lange Messen, de uitschakeling van de SA als machtsfactor

In de Nacht van de Lange Messen (30 juni 1934) werd de hele top van de SA, het partijleger van de Duitse Nazi-partij NSDAP, vermoord door de SS van Heinrich Himmler. Dit onder verschillende voorwendselen: het zouden homo’s zijn, of men zou samengezworen hebben tegen Adolf Hitler. SA-leider Ernst Rohm was inderdaad homoseksueel, maar in feite ging het om het tijdig uitschakelen van een potentiële rivaal.

In feite werd de SA door een samenzwering van Hitler, verschillende NSDAP-kopstukken, Himmler en zijn SS uitgeschakeld. Indirect had de actie bovendien de goedkeuring van de Reichswehr, niet-nazi’s binnen de regering, rijkspresident von Hindenburg en de Duitse grootindustriëlen. Allen hadden belang bij de uitschakeling van de SA. Redenen Men denkt dat Hitler in werkelijkheid de burgerij en de top van de Reichswehr zou willen verzekeren dat het socialistische luik van het nationaalsocialisme niet tot uitvoering gebracht zou worden. De belangrijkste reden was echter de te grote macht van de SA.

Adolf Hitler vertrouwde de SA niet. De ambities van Ernst Röhm om het partijleger in de totalitaire nazi-staat ook het landsleger te maken, zinden zowel Hitler, als de legertop van de Reichswehr niet. Röhm zag de nazipartij als een soort politieke tak van de SA, hooguit gelijkwaardig maar niet ondergeschikt. Hitler en de partij zagen daarentegen de SA als de paramilitaire vleugel van de partij, die Hitler gehoorzaamheid verschuldigd was. Reeds vanaf de jaren ’20 waren er dan ook geregeld botsingen geweest tussen de NSDAP en SA, die tot dusverre altijd waren opgelost.

De taak van de SA was intimidatie van tegenstanders en bescherming van NSDAP-leden. Na de machtsovername van 1933 waren deze tegenstanders uitgeschakeld en Hitler had de SA niet meer nodig. De SA, met 4 miljoen leden en een harde kern fulltime soldaten, was al vele malen groter dan de Reichswehr. Zelfs de NSDAP was qua ledental niet zo groot als de SA. Daarnaast doken in de SA, naast de gebruikelijke boksbeugels en ploertendoders, ook revolvers en andere vuurwapens op. Er was sprake van wapendepots waar de Reichswehr en zelfs de NSDAP niet van de op hoogte waren. De Reichswehr zag in de SA een ongewenste concurrent, en werd hierin niet bepaald gerustgesteld door Röhms uitlatingen.

Binnen de hogere regionen van de NSDAP was de concurrentiestrijd moordend. Partijbonzen als Hermann Göring, Rudolff Hess en Martin Bormann speelden in op de weerzin van Hitler tegen Röhm en de SA, en zagen concurrent Röhm graag verwijderd. Ze werkten maar al te graag mee aan plannen om Röhm uit te schakelen. Himmler maakte gebruik van deze kans door de autoriteit over de Gestapo te claimen, welke Goring? hem graag gaf als tegengewicht tegen Röhm. Himmler liet verder zijn SS maar wat graag het “vuile werk” opknappen om zo nog verder bij Hitler in de gunst te komen.

Röhm was bovendien met zijn SA een vertegenwoordiger van de socialistische vleugel van de beweging. Veel SA-mannen waren werkloos of waren dat geweest. Bovendien konden SA-mannen zelfs nu de NSDAP aan de macht was moeilijk aan werk komen. Omdat ze een slechte reputatie hadden, wilden werkgevers hen namelijk meestal niet aannemen. Binnen de SA heerste dan ook weerzin tegen industriëlen, bankiers en de gevestigde orde. Hitler zag daarentegen meer in een samenwerking met het establishment, en wilde kopstukken als Schacht, Thyssen? en Krupp? niet van zich vervreemden.

Het conflict

Kortom: Röhm en zijn SA vertoonden tekenen van eigenzinnigheid en werden te machtig, waardoor ze een potentieel gevaar waren. Hitler trachtte aan de ene kant de ongebreidelde machtstoename van de SA in te dammen door hen onder andere hun bevoegdheid als hulppolitie in Pruisen af te nemen. Aan de andere kant besefte hij dat de NSDAP Röhm wel ergens tegemoet moest komen. Röhm werd uiteindelijk als troost in december 1933 benoemd tot minister zonder portefeuille. Röhm betoogde echter in het openbaar dat zijn minsterschap de eerste stap was op weg naar een “SA-ministerie”, waarbij in de toekomst wellicht het ministerie van Oorlog zou worden ingelijfd.

Ook latere bemiddelingspogingen hadden geen succes. Er ontstond verwijdering tussen Hitler en Röhm, hoewel ze naar buiten toe de façade van wederzijdse trouw ophielden. In een samenzijn met vertegenwoordigers van Reichswehr, SA en NSDAP trachtte Hitler een compromis voor te stellen, maar diens uitlating dat “de mannen van de Reichswehr de enige wapendragers in Duitsland mogen zijn” viel slecht bij de SA-top. De SA gaf een eigen ledenblad uit waarin vanaf begin 1934 Hitler nauwelijks nog genoemd werd en waarin Röhm als leider bewierrookt werd.

In de zomer van 1934 was de maat vol. De SA was niet meer te houden en had zelfs al SS- en NSDAP-kantoren aangevallen. Hitler verkoos uiteindelijk de gedisciplineerde, geoefende Reichswehr met talentvolle commandanten als Heinz Guderian? boven de ongecontroleerde knokploeg die de SA was. Hiertoe werd in de lente van 1934 een officieuze deal met het leger gesloten, toen bleek dat de oude president Paul von Hindenburg stervende was.

Een ongelukkige uitspraak van Röhm, doorgebriefd door Viktor Lutze, werd aangegrepen om het zuiveringsbesluit te rechtvaardigen. Naarstig werd naar ander belastend bewijs gezocht, en desnoods werd dat gefabriceerd, zodat ten slotte een volledig verzonnen motief werd aangevoerd: Röhm zou met steun van de Franse ambassadeur François Poncet een coup voorbereiden tegen Hitler. Ook Kurt von Schleicher? en Gustav von Kahr? zouden hierbij betrokken zijn, hoewel zij noch lid van de SA noch van de NSDAP waren. De top van de SA zou betrokken zijn en zou op een bijeenkomst op 30 juni 1934 de plannen voor deze coup beramen. Praktische achtergrond voor het tijdstip was dat alle SA-topfunctionarissen bij elkaar zouden komen terwijl hun achterban, de SA-mannen, grotendeels met vakantie of verlof zouden zijn.

Liquidaties

Een aantal SA-leiders werden gearresteerd op een bijeenkomst, maar Röhm werd van bed gelicht, evenals Edmund Heines?, die in gezelschap zou zijn geweest van een 18-jarig lid van de Hitlerjugend. Dat Röhm homo was werd later een van Hitlers belangrijkste beschuldigingen, hoewel Hitler al langer bekend was met diens seksuele voorkeur en hier nooit een probleem van maakte. Röhm werd in een cel opgesloten met een revolver, in de hoop dat hij zelfmoord zou plegen. Röhm riep: “Als Adolf me dood wil hebben, moet hij me zelf maar neerschieten!” Hierop drongen SS’ers zijn cel binnen en schoten hem dood. Velen werden in de (voormalige) kadettenschool van Berlijn-Lichterfelde? doodgeschoten. De meesten, niet wetende wat er gaande was, waren overtuigd dat ze slachtoffer waren van een (communistische) staatsgreep, en stierven met de woorden “Heil Hitler” op de lippen.

Er zijn bronnen die uitgaan van een vervalsing uitgedacht door Reinhard Heydrich om Röhm opzettelijk met valse documenten te compromitteren en zo uit te schakelen. Bij de bestorming van het hotel waar Röhm verbleef, zou ook Adolf Hitler zelf persoonlijk aanwezig zijn geweest. De Führer met zijn aanhang zocht het kamernummer en vervolgens stormde men binnen. De verbaasde Röhm zag aan zijn bed Adolf Hitler zelf staan die schreeuwde: “Eruit!”. Röhm werd vervolgens opgepakt en naar een gevangenis afgevoerd.

Overigens werden er niet alleen SA’ers vermoord, maar ook andere politieke tegenstanders van Hitler, zoals generaal Kurt von Schleicher?. De rancuneuze Hitler liet zelfs Gustav Ritter von Kahr? oppakken. Von Kahr had niets te maken met de SA of met de politieke oppositie, maar was een oude tegenstander die de Bierhalleputsch? in 1923 had verijdeld. Zijn arrestatie was een persoonlijke wraakactie van Hitler.

Gevolgen

De SA-kaders werden gezuiverd, evenals het ledenbestand. Binnen enkele maanden nam dit met 40% af, en de daling zette zich voort. Het restant verklaarde zich loyaal aan Hitler en stond vanaf dit moment onder bevel van Viktor Lutze?, die hiermee beloond werd voor zijn trouw aan Hitler. De SS nam de paramilitaire rol van de SA over.

De Generale Staf van de Reichswehr dacht met deze zet een concurrent te hebben uitgeschakeld, en Hitler voor hun karretje te hebben gespannen. Hitler bleek echter het leger voor zijn karretje te hebben gespannen, en dwong de eigenzinnige legertop tot onvoorwaardelijke volledige gehoorzaamheid. Na de Blomberg-Fritsch? affaire? in 1938 werden de meest eigenzinnige kopstukken uit de Generale Staf verwijderd of gedegradeerd, ten gunste van generaals als Jodl? en Keitel? die geen vragen stelden maar gehoorzaamden.

Zo werd het leger als Deutsche Wehrmacht het enige niet-genazificeerde instituut in het Derde Rijk, al werd de eed van trouw aan de Führer direct bij de oprichting in 1934 na de dood van Rijkspresident Paul von Hindenburg ingevoerd. Later zou Hitler wel een begin maken met de uitbouw van de Waffen-SS, die geleidelijk de Wehrmacht moest vervangen als geïdeologiseerde legermacht. Dit proces was echter in mei 1945 nog niet voltooid.

In de Nacht van de Lange Messen (30 juni 1934) werd de hele top van de SA, het partijleger van de Duitse Nazi-partij, de NSDAP, vermoord door de SS  van Heinrich Himmler. Dit onder verschillende voorwendselen: het zouden homo’s zijn, of men zou samengezworen hebben tegen Adolf Hitler.

Sommigen denken dat Hitler in werkelijkheid de burgerij en de top van de Reichswehr zou willen verzekeren dat het socialistische luik van het nationaal-socialisme niet tot uitvoering gebracht zou worden.

Waarschijnlijk speelde deze factor mee, maar Adolf Hitler vertrouwde het redelijk ongeregelde zootje dat de SA was niet te erg. De ambities van Röhm om het partijleger in de totalitaire nazi-staat ook het landsleger te maken, zinden zowel Hitler, als de legertop van de Reichswehr niet. De taak van de SA was intimidatie van tegenstanders en bescherming van nazi’s. Nu deze tegenstanders verdwenen waren, had Hitler de SA niet meer nodig. De SA was bovendien al vele malen groter dan de Reichswehr, en kende een harde kern fulltime soldaten. Daarnaast doken in de SA, naast de gebruikelijke boksbeugels en ploertendoders, ook revolvers en andere vuurwapens op. Kortom: Röhm en zijn SA vertoonden tekenen van eigenzinnigheid en werden te machtig, waardoor ze een potentieel gevaar waren.

Hitler verkoos de gedisciplineerde, geoefende Reichswehr met talentvolle leiders als Heinz Guderian boven de ongecontroleerde knokploeg die de SA was. Hiertoe werd in de lente van 1934 een officieuze deal met het leger gesloten, toen bleek dat de oude president Paul von Hindenburg stervende was.

Röhm en een aantal andere SA-leiders werden gearresteerd toen ze bijeen waren voor een bijeenkomst. Röhm werd uit bed gelicht, waar hij overigens met een schandknaap van de Hitlerjugend werd aangetroffen. Dit werd later een van Hitlers beschuldigingen tegen Röhm, hoewel Hitler al langer bekend was met diens seksuele voorkeur en hier nooit een probleem van maakte. Röhm werd in een cel opgesloten met een revolver, in de hoop dat hij zelfmoord zou plegen. Röhm riep “Als Adolf me dood wil hebben, moet hij me zelf maar neerschieten!” Hierop drongen SS-ers zijn cel binnen en schoten hem dood. Velen werden in de (voormalige) kadettenschool van Berlijn-Lichterfelde? doodgeschoten. De meesten, niet wetende wat er gaande was, waren overtuigd dat ze slachtoffer waren van een (communistische) staatsgreep, en stierven met de woorden “Heil Hitler” op de lippen.

Er zijn bronnen die uitgaan van een documentaire vervalsing uitgedacht door Reinhard Heydrich om Röhm opzettelijk met valse documenten te compromitteren en zo uit te schakelen. Bij de bestorming van het hotel waar Röhm verbleef, zou ook Adolf Hitler zelf persoonlijk aanwezig zijn geweest. De Führer met zijn aanhang zocht het kamernummer en vervolgens stormde men binnen. De verbaasde Röhm zag aan zijn bed Adolf Hitler zelf staan die schreeuwde: “Eruit!”. Röhm werd vervolgens opgepakt en naar een gevangenis afgevoerd.

Overigens werden er niet alleen SA’ers vermoord, maar ook politieke tegenstanders van Hitler, zoals generaal Kurt von Schleicher. De rancuneuze Hitler liet zelfs oude tegenstanders van de coup van 1923 oppakken.

De Generale Staf van de Reichswehr dacht met deze zet een concurrent te hebben uitgeschakeld, en Hitler voor hun karretje te hebben gespannen. Hitler bleek echter het leger voor zijn karretje te hebben gespannen, en dwong de eigenzinnige legertop tot onvoorwaardelijke volledige gehoorzaamheid.

Zo werd het leger als Deutsche Wehrmacht het enige niet-genazificeerde instituut in het Derde Rijk, al werd de eed op de Führer direct bij de oprichting in 1934 na de dood van Rijkspresident Paul von Hindenburg ingevoerd. Later zou Hitler wel de uitbouw van de Waffen-SS starten, dat langzaam de Wehrmacht moest vervangen als gedisciplineerde legermacht. Dit proces werd nooit voltooid, omdat de oorlog eindigde.

Werden o.a. vermoord: * Ernst Rohm  * Gregor Strasser  * Kurt von Schleicher