Kerkelijke archieven zijn van belang voor de gehele wetenschap

Geschiedvorser Van Booma publiceert handboek voor protestants archiefbeheer en -recht in Nederland

Een kerk die zichzelf respecteert, moet voor zijn eigen archieven zorgen. De kerkelijke archieven zijn „de papieren neerslag van het handelen Gods met Zijn gemeente". Maar ze zijn ook van belang voor de gehele wetenschap, met name voor de beoefenaars van de genealogie.

Dat zegt J. G. J. van Booma naar aanleiding van het nieuwe handboek voor protestantse kerkelijke archieven dat deze week van de pers rolde. De auteur is geen onbekende in archiefkringen. Van Booma is sinds 1984 als hoofd afdeling onderzoek en inlichtingen werkzaam bij het Centraal Bureau voor Genealogie in Den Haag, het bureau dat ook de uitgave van dit boek onder zijn beheer heeft. Lange tijd was Van Booma bovendien adjunct-archivaris van de Nederlandse Hervormde Kerk. Ook is hij mede-oprichter van de Vereniging voor Nederlandse Kerkgeschiedenis.

Kerkelijke archieven zijn blijkbaar „dubbel belast", constateert Van Booma. De kerk boet immers geducht in aan betekenis en archieven hebben voor velen nog slechts de waarde van „oud papier". Voor Van Booma is echter het tegenovergestelde waar. De kerkelijke archieven vormen zijns inziens eerder een onmisbare bron voor uiteenlopende (hulp)wetenschappen, juist omdat de kerk in zaterdag 15 oktober 199-1 het verleden een cruciale rol vervulde in de samenleving.

Van Booma: „Er was tot in de vorige eeuw bijna niemand die niet aangesloten was bij een kerkgenootschap. Tot aan de Franse tijd was vrijwel iedereen gedoopt. Kerkelij ke archieven uit het verleden hebben daarom een veel bredere betekenis dan de archieven die vandaag ontstaan".

Gemis handleiding

Van Booma gevoelde naar eigen zeggen steeds meer het gemis van een handleiding om de inhoud van de archieven, dat wil zeggen vooral de geschreven ambtelijke stukken, te onderzoeken. Een handleiding vooral ook bestemd voor het brede publiek, dus niet alleen voor de liefhebber van lokale kerkhistorie of de wetenschappelijke kerkhistoricus, maar ook voor degenen die geïnteresseerd zijn in de economische geschiedenis („denk aan de kerkerekeningen") of in de sociale geschiedenis („neem de armenzorg").

Van Booma''s overtuiging is ook datje de kerkgeschiedenis te kort doet als je die beperkt tot de geschiedenis van de kerkelijke leiding. „Wat uit de archieven naar voren komt, is de gewone man. Je stuit op uitermate boeiend materiaal, je komt mooie en ook vreselijke dingen tegen, tot aan bestialiteit toe. Ik las bijvoorbeeld een uitvoerige beschrijving hoe een soldaat een vrouw verkrachtte. Je staat ervan versteld wat in die tijd genoteerd werd. Maar je treft ook mooie dingen aan, bijvoorbeeld hoe mensen zich verzoenen rtiet elkaar en met God. Er is dus ook een stuk getuigenis van vroom kerkelijk leven uit voorbijgegane tijden".

Het boek wil vooral inzicht geven in keiijk leven uit voorbijgegane tijden". de wijze waarop de kerkelijke instellingen functioneren. „Om iets te kunnen vinden in de archieven moeten we ook weten wat de taken van de instellingen zijn. In de kerkeraadsarchieven vindt men geen begraaf gegevens; die staan in de registers van de kerkmeesters. Omgekeerd lees je bij de kerkmeesters weer niets over de doop. Dus is het belangrijk om te weten waar je iets moet zoeken. Het is natuurlijk fout om te spreken van de archieven van de hervormde gemeente. Er bestaan alleen archieven van de kerkeraad, de diaconie en de kerkvoogdij; dus onderverdeeld naar de verschillende instellingen".

Vandaar dat Van Booma een zo compleet mogelijk overzicht van het protestants-kerkelijk archiefwezen, inclusief de verschillende instellingen en hun taken, in kaart wilde brengen. In elk hoofdstuk geeft hij de geschiedenis van de (belangrijkste) protestantse kerken weer, belicht hij de organisatie van de kerk en zet dan uitvoerig uiteen hoe het archiefbeheer van de desbetreffende instellingen eruitziet, zowel in het verleden als in het heden.

Elk gedeelte over een kerk wordt aangevuld met een literatuuroverzicht en een adreslijst, terwijl aan het eind van het boek een verklarende woordenlijst met (veelal) archieftechnische en kerkhistorische termen is opgenomen. In een slothoofdstuk geeft Van Booma een overzicht van een aantal speciale onderwerpen, zoals de doop-, trouw- en begraafregistratie, een overzicht van archieven van (semi)kerkelijke verenigingen, van centrale staatsinstellingen (belast met de regeling van kerkelijke zaken) eil enkele belangrijke typen van kerkelijke archiefbescheiden (zoals jaarrekeningen, kerkeraadshandelingen, lidmatenregisters en kerkelijke attestaties).

Van Booma''s boek is daarmee werkelijk een handboek geworden. De publikatie wil vooral „een methodisch-didactische handleiding zijn voor het onderzoek in de archiefbronnen", benadrukt de schrijver zelf. Kerkelijk archiefbeheer is een zaak die hem zeer ter harte gaat. Hij heeft zijn vragen over de wijze waarop kerken tegenwoordig met hun archieven omspringen. Zijn toenmalig vertrek uit de archiefdienst van de Hervormde Kerk hield nauw verband met zijn protest tegen de wijze waarop in 1984 de hervormde kerkelijke archieven aan het Rijksarchief werden overgedragen.

„Het tragische was dat terwijl de Gereformeerde Kerken een archiefdienst gingen opbouwen, de Hervormde Kerk dit terugbracht tot geringe proporties. Ik vind dat niet terecht. In de synodale archieven zit ook een deel van de belijdenisgeschrifteiT, de canones van Dordt, de handschriften met betrekking tot de Statenvertaling en zoveel meer, kortom, we vinden daarin de grondslag van de Nederlandse kerken".

Het boek "Onderzoek in protestantse kerkelijke archieven in Nederland" (Handleiding, tevens beknopte gegevens over de geschiedenis van de kerkelijke instellingen, over het kerkelijk archiefrecht en het kerkelijk archiefbeheer), van de hand van J. G. J. van Booma (383 bladilüden; prijs 49,95 gulden) is te bestellen bij Centraal Bureau voor Genealogie, Postbus 11755, 2502 AT Den Haag.